روزنامه قانون
1397/01/18
یور ش گردشگرنماها به ميراث و محيط زيست ایران
آيين‌هاي باستاني مانند نوروز، ريشه در تمدن چند هزارساله و فرهنگ غني ايران‌زمين دارد. آييني كه نشان از خردورزي، شناخت و درک عميق نياكان ما نسبت به جهان پيرامون خود و پاسداشت و احترام به محيط‌زيست، تاريخ و پيشينه فرهنگي اين سرزمين دارد.اما اين روزها با مشاهده حال ناخوش سرزمينم، ناخودآگاه اين بيت از شعر شاعر نامدار پارسي، فردوسي بزرگ در ذهنم تداعي مي‌شود كه «به یزدان اگر ما خِرَد داشتیم ، کجا این سرانجام بد داشتیم».
سال‌هاست كه مردم ايران‌زمين تنها به پيشينه و تمدن چند هزار ساله خود در پاسداشت محيط زيست و ميراث فرهنگي مي‌بالند ؛چراكه در عمل با انجام كارهايي مانند به آتش كشيدن جنگل‌ها، قتل و عام فجيع حيات وحش، رها كردن ده‌ها تن زباله در طبيعت، تخريب آثار تاريخي و صدها اتفاق ناگوار ديگر، حرفي براي گفتن ندارند.
جولان تروريست‌هاي توريست‌نما در نوروز
ديگر نوروز نمادي از يك آيين باستاني براي ايرانيان نيست بلكه فرصتي براي جولان برخي تروريست‌هاي توريست‌نما براي تخريب محيط زيست و ميراث فرهنگي كشور است.
اما ماجراي تعطيلات نوروز 97 با تمامي تعطيلات در چند دهه اخير متفاوت است. در اين ايام 150 هكتار از جنگل‌هاي شمال دچار حريق شدهاند. يك گونه درحال انقراض به‌نام سياهگوش در لواسانات بي‌رحمانه كشته شد،آتش به جان خواهرخوانده «چهل ستون» کاخ قاجاری سرهنگ‌آباد شهرستان زواره افتاد،کتیبه‌های آرامگاه فردوسی با نارنجک دستی دچار آسیب شدند، سد 450 ساله شاه عباس صفوی در آستانه تخریب قرار گرفت و صدها اثر تاريخي به محلي براي يادگاري‌نويسي و جنگل‌ها و ساحل‌هاي زيباي اين سرزمين به سطل زباله تبديل شدهاند. اما در بسياري از اين پرونده‌هاي تخريب، پاي گردشگراني غيرمسئول و نادان در ميان است. گردشگراني كه هيچ‌گونه احساس مسئوليتي نسبت به سرزمين ندارند، به همين دليل به ميراث فرهنگي و محيط‌زيست خود بي‌مهابا مي‌تازند. مسئولان نيز در اين ميان مانند هميشه غافلگير مي‌شوند. مسئولاني كه چند دهه فرصت فرهنگ‌سازي، آگاهي و آموزش به مردم را براي گردشگري مسئولانه سوزانده‌اند.
توريست‌هايي آتش‌‌افروز
شايد به‌جرات بتوان گفت، آتش‌سوزي جنگل‌هاي شمال كشور بدترين رويداد تلخ نوروز 97 و به‌گفته برخي كارشناسان سال 97 بدترين سال براي جنگل‌هاي ايران در چند دهه اخير بوده است.قاسم سبزعلی، فرمانده یگان حفاظت سازمان جنگل‌ها درباره آتش‌سوزي جنگل‌ها به ایسنا، گفت: « وسعت آتش‌سوزی‌هاي نوروز در منابع طبیعی استان‌های شمالی کشور نزدیک به ۱۵۰ هکتاربود که عمده آن در قسمت‌های جنگلی رخ داد.۱۰ درصد از این مساحت دچار آسیب جدی شد و سوخت اما در سایر نقاط جنگلی که دچار آتش‌سوزی شدند با اقدامات انجام شده برای اطفای حریق خوشبختانه آسیب جدی به قسمت تنه‌ای درختان وارد نشد.آتش‌سوزی در جنگل‌های استان‌های گیلان، مازندران و گلستان اتفاق افتاده است که این آتش‌سوزی در گیلان وسعت بیشتری داشت؛ همچنین حریق‌هایی به صورت پراکنده در کرمان، اصفهان و فارس اتفاق افتاده است که خوشبختانه وسعت بسياری نداشت.
تمام این آتش‌سوزی‌ها عامل انسانی داشته که وضعیت جوی و وزش باد گرم تشدید کننده آتش‌سوزی‌ها بوده است.این عامل جوی در استان‌های شمالی سبب گسترش آتش شد اما شروع آتش‌ها عامل انسانی داشت که برای طبخ غذا، شکار یا سهل‌انگاری دامداران اتفاق افتاد و وزش باد سبب می‌شد که آتش به مناطق صعب العبور برسد و کار اطفای حریق را سخت کند».
مرگ سیاهگوش ،تراژدي محيط زيست
«سالي كه نكوست از بهارش پيداست»؛ گويا امسال نيز قرار نيست حيات وحش ايران روي آرامش را ببيند. مرگ سياهگوش گونه در خطر انقراض، تراژدي محيط زيست ايران در نوروز 97 است.
تراژدي كه توسط گردشگران رقم خورده است. سیاهگوش ماده هنگامي‌كه به همراه دو توله خود در حال عبور از کنار رودخانه بودند، توسط گردشگران با سنگ مورد حمله قرار می‌گیرند. سیاهگوش مادر نیز برای دفاع از توله‌ها حمله کرده است و گردشگران نیز با سنگ و چوب به جان حیوان افتاده و توله‌ها فرار کردند. متاسفانه حیوان بر اثر شدت ضربات سنگ و چوب دچار شکستگی فک، دندان‌ها و دنده‌ها و پارگی دیافراگم و در نهایت خونریزی داخلی شد و مرد.
سايه سياه آلودگي بر سر تهران
يكي ديگر از اتفاق‌هاي ناگوار نوروز 97 كه در دهه اخير بي‌سابقه بوده، آلودگي هواي پايتخت است. پايتخت‌نشينان در تعطيلات نوروز نيز همچنان در حسرت هواي پاك مانده‌اند.
وحید حسینی، مدیرعامل شرکت کنترل کیفیت هوای تهران در اين‌باره گفت: « در دهه اخیر اندازه‌گیری آلاینده‌های جوی به صورت جدی با استناد به معیارهای متداول جهانی در تهران انجام شده است و برآیند شاخص‌های کیفیت این دهه نشان می‌دهد نوروز ۹۷ آلوده‌ترین هوا را داشت.در شرایطی که هوای نوروز هر سال شامل باکیفیت ترین روزهای سال بود و بیشترین روزهای پاک سال را در خود جای می‌داد، امسال هوا روی بد خود را به پایتخت نشینان نشان داد و تا ۱۱ فروردین، پنج روز ناسالم برای گروه‌های حساس بود که این رکوردی منفی در ۱۰ سال اخیر است.براساس گزارش شرکت کنترل کیفیت هوای تهران، امسال هوای تهران يك روز پاک، هفت روز سالم و پنج روز ناسالم برای گروه‌های حساس بود».
آتش‌سوزي خواهرخوانده چهل ستون
ميراث فرهنگي نيز از موج تخريب‌هاي نوروز 97 در امان نمانده و خسارت‌هاي جبران ناپذيري به آن‌ها وارد شده است. آتش زدن کاخ قاجاری سرهنگ‌آباد شهرستان زواره دراستان اصفهان، مهم‌ترين آن است. كاخي كه به خواهرخوانده چهل ستون مشهور است، توسط افراد ناشناسي به آتش كشيده شد.
مجموعه کاخ «سرهنگ‌آباد» در شهرستان زواره استان اصفهان یا همان شکارگاه «سهام‌السلطنه» در سال ۱۲۹۹ قمری توسط« مصطفی قلی‌خان سهام السلطنه عرب عامری» در دهستان سفلی از توابع بخش زواره اصفهان ساخته شده و نخستین گزارش تاریخی از این بنای ارزشمند را در سفرنامه حاج سیاح در سال ۱۲۹۶ قمری به دست آوردند. به گزارش ايسنا، « شاید بتوان گفت از یک قرن پیش تا همین یکی دو سال قبل، تلاش‌ها برای سرپا ماندن این بنا هنوز جواب نداده بود اما بی‌‌تفاوتی‌ها تا امروز چیزی از عمارت «چهل ستون سرهنگ‌آباد» که زیباترین کاخ تاریخی باقی‌مانده در دل کویر به شمار مي‌رود، کم نکرده است! بنايی که بی‌شباهت به «چهل ستون» اصفهان و باغ «عفیف‌آباد» شیراز نیست و سال‌هاست آن را خواهرخوانده «چهل ستون» اصفهان می‌دانند چون 20 ستون و حوضی که با سنگ‌های مرمر زیبا مقابل ایوان بزرگ عمارت قرار گرفته، در اثر انعکاس آب، ستون‌های چوبی ایوان در آب حوض به شکل «چهل ستون» دیده میشود. بنایی شاهانه که در دوره قاجار ساخته شد و به دلیل آب و هوای کوهستانی‌اش، «سهام‌السلطنه» دستور داد تا کوشک و شکارگاهی برایش در این مکان بسازند.
مرمت کاخ سرهنگ آباد از آبان سال گذشته با بودجه 500 میلیون تومانی آغاز شده بود. در مورد این اثر تاریخی و زیبا می‌توان گفت که مجموعه کاخ سرهنگ آباد که به کوشک یا شکارگاه نیز معروف است، در روستای سرهنگ آباد ازتوابع دهستان سفلای بخش زواره و در ۷۶ کیلومتری شرق اردستان اصفهان قرار دارد. این عمارت در دامنه کوهستان زیبا و با طراوت و سبزی واقع شده و از دیرباز به عنوان منطقه‌ای ییلاق نشین مورد استفاده قرار می‌گرفته است».
مدیر کل میراث فرهنگی استان اصفهان در واکنش به آتش سوزی در کاخ سرهنگ آباد ضمن اظهار تاسف از اتفاق رخ داده، گفت: « مسببان این حادثه و معترضان به این بنای تاریخی تحت پیگرد قانونی قرار خواهند گرفت. بيش از 80درصد سازه چوبی کاخ سرهنگ آباد سوخته است. عملیات مرمت مجموعه تاریخی کاخ سرهنگ آباد زواره از نیمه اول سال 96 با اعتباری بالغ بر پنج‌میلیارد ریال(500میلیون تومان) آغاز شده و تا پایان اسفند سال گذشته ادامه یافته بود.سال گذشته با توجه به اینکه این مجموعه تاریخی به مدت نزدیک به 100 سال متروک مانده بود، طی توافق با مالکان که به سختی نیز حاصل شد کار مرمت با توجه به صعب العبور بودن منطقه و فاصله 40 کیلومتری روستای سرهنگ آباد از مرکز شهر، تنها با اعتبارات دولتی آغاز شد و پس از اتمام مرحله اول مرمت در پایان اسفند سال گذشته پیمانکاران با نظارت اداره کل میراث فرهنگی، مجموعه را تحویل مالکان دادند».
حمله به كتيبه‌‌هاي فردوسي با نارنجك
موج تخريب آثار تاريخي به فردوسي نيز رسيد. آرامگاه شاعر نامدار پارسي نيز از بغض و كينه نابخردان در امان نبوده و تخريب شده است. کتیبه‌های آرامگاه فردوسی با نارنجک دستی توسط افراد ناشناس دچار آسیب شده و تاكنون هويت تخريبگران مشخص نشده است.
آسيب به سد 450 ساله شاه عباس صفوی
باوجود اينكه شورای تامین شهرستان بهشهر در استان مازندران حکم به ممنوعیت تردد از روی سد 450 ساله شاه‌عباس صفوی داده است و برای جلوگیری از آسیب بیشتر به این سد، تردد هرگونه ماشین آلات سنگین از روی این سد ممنوع شده بود اما متاسفانه در تعطیلات نوروزی به‌ويژه سیزدهم فروردین، گردشگران بیش از گذشته از بالای این پل تردد کرده و فشارهای بسياری را بر آن تحمیل کرده‌اند. حالا فعالان محیط زیست بهشهر می گویند چرا مسئولانی که حکم به ممنوعیت تردد داده‌اند آن‌را اجرا نکرده و منطقه را به حال خود رها کرده اند؟ آیا تصویب قانون بدون اعمال آن، می تواند اثربخش باشد؟! به گزارش اسكان، حنیف رضا گلزار فعال محیط زیست در این‌باره گفت:« مجموعه کاخ و سد450 ساله شاه‌عباس‌صفوی، برج های دیده بانی، عمارت چهارتاقی داخل دریاچه، بقایای کاخ ها و حمام صفوی، فشارشکن‌های تاریخی آب و ... همه در داخل« پارک جنگلی عباس آباد »بهشهر قرار دارند.این مجموعه بی نظیر تاریخی، نیاز به نگاه و حراست ویژه‌اي دارد؛ چرا که بخشی از میراث بشری است و متعلق به مردم بهشهر، مازندران یا حتی ایران نیست؛ متعلق به کل بشریت بوده و در یونسکو ثبت شده است. این مساله وظیفه ما را در صیانت و پاسداری از این سد و بناهای اطراف آن، دو چندان می کند. اما به جای این نگاه ویژه، حجم انبوهی از زباله و پلاستیک و نیز حجم گسترده‌ای از شاخ و برگ بریده شده درختان برای تامین هیزم، از بین بردن گسترده نو نهال‌ها و کوبیدگی خاک در پی ورود انبوه خودروها به جنگل و ... از دیگر آثار بر جاي مانده از حمله مردم در روز 13 نوروز به مجموعه عباس آباد بوده است».
این فعال محیط زیست تاکید می‌کند:« بر اساس حکم شورای تامین شهرستان بهشهر، برای جلوگیری از آسیب بیشتر به این سد، تردد هرگونه ماشین آلات سنگین از روی این سد ممنوع شده بود؛ با این همه، متاسفانه در تعطیلات نوروزی به‌خصوص سیزده‌به‌در، گردشگران بیش از گذشته از بالای این پل تردد کرده و فشارهای بسياری را بر آن تحمیل کردند. به نظر می رسد فرمانداری محترم و اداره مسکن و شهرسازی و نیز آب منطقه‌ای بهشهر، مسئول انسداد مسیر هستند تا این ممنوعیت اعمال شود». او همچنین تاکید کرد:« تردد خودروها از روی تاج سد، هیچ دلیل و ضرورتی ندارد؛ چرا که انتهای جاده عبوری از روی تاج سد، به عرصه های ملی واگذاری به شخص حقیقی و اردوگاه فرهنگی و پایگاه اطفای حریق منابع طبیعی ختم می شود. در واقع آن سوی تاج سد به جز یک واحد قلیان سرا که به عرضه قلیان، پفک و چیپس می‌پردازد، هیچ‌گونه امکاناتی برای پذیرش گردشگر وجود ندارد و این رفت و آمد از روی تاج سد، بی‌هدف و بی مورد است».
گلزار با بيان کردن این مساله که گویا در«کتابچه طراحی پارک جنگلی عباس آباد»، ظرفیت سنجی برای حضور تعداد گردشگران سنجیده نشده یا اگر شده اجرا نمی شود، می‌گوید که این مجموعه هرگز گنجایش پذیرش این تعداد جمعیت و خودرو را در یک روز ندارد و پی و بنای این سد زنده اما کهنسال، هرگز توان تحمل چنین وزن سنگینی را ندارد و به زودی دچار آسیب های جدی شده و اگر این روند تکرار شود از دست خواهد رفت».
او تاکید می کند که حتی جان افرادی که از روی جاده تاج سد عباس آباد عبور می کنند، ممکن است در خطر باشد. گلزار با اشاره به این نکته که اعمال و اجرای قانون و نظارت‌ها بر این اجرا ناقص و نادرست است، می گوید:« دستگاهی که متولی اجرای این قانون است، باید پاسخگو باشد که چرا در روز 13 فروردین، حجم بسیاری از خودرو از روی این سد کهن عبور كرده و فشار به ساختار و دیواره آن وارد کرده‌اند و حکم شورای تامین را نقض کنند. همچنین سوال ما این است که چرا حداقل یک بنر اطلاع رسانی درباره منع عبور ومرور در آن مکان نصب نکرده و راه را نبستند؟ زيرا مسافران از این ممنوعیت اطلاع نداشتند».
این فعال محیط زیست در ادامه هشدار داد:« اکنون در مجموعه عباس آباد بهشهر، علاوه بر فروش عرصه‌های ملی و تغییر کاربری آشکار آن و جدا از بحث آلاچیق ها و قلیان‌سراهایی که در عرصه جنگلی ساخته شده و همچنین در کنار حجم عظیم زباله هایی که در آن جنگل تخلیه شده، تردد ماشین آلات، این سد را از بین خواهد برد». گلزار درباره فایده‌های این سد برای مردم منطقه گفت:«علاوه بر ارزش های میراثی که می توان در مبحث گردشگری از آن بهره برداری اصولی کرد، این سد 450سال پابرجا بوده، آب ذخیره کرده و برای شالیزارهای پایین‌دست آبرسانی کرده است اما اکنون در چند سال به دليل عدم رعایت قانون و عدم انجام وظیفه از سوی متولی، به این سد آسیب جدی وارد می شود».
این فعال محیط زیست از دادستان محترم بهشهر و اداره کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی درخواست کرد تا در راستای پاسداری از میراث جهانی باغ عباس آباد بهشهر، هرچه سریع تر نسبت به مسدود ساختن جاده روی تاج این سد 450 ساله اقدام فوری کنند».
سخن آخر
اين جمله را بسيار شنيده‌ايم كه جزعكس و ردپا، سعي كنيم مورد ديگري را در طبيعت از خود به‌جاي نگذاريم. اين جمله مي‌تواند بهترين تعريف گردشگري مسئولانه باشد. گردشگري كه در سال‌هاي اخير در دنيا مورد توجه قرار گرفته و آموزش‌‌هاي بسياري در اين‌باره به گردشگران داده مي‌شود. در گردشگري مسئولانه بايد تلاش كرد تا پيامدهاي منفي زيست‌محيطي و ميراث فرهنگي را به‌حداقل رسانده و به اقتصاد و بهبود معيشت بوميان كمك كرد. گردشگري كه در نهايت توسعه پايدار و گسترش صنعت گردشگري را درپي دارد. براي آنكه ديگر شاهد فجايع تلخ و غم‌انگيز نوروز 97 نباشيم، بايد به سمت آموزش گردشگري مسئولانه به مردم حركت كرد.
«آن روی سکه»در تخت جمشید،نوروز97
محوطه شمالی تخت جمشید انباشته از زباله های متعدد، حریم درجه یک این بنای جهانی را با بودجه اختصاصی ۱۸ میلیاردی به نمایش می گذارد.
